De uitdagingen én de mooie kanten van nachtdiensten

Wie het woord ‘nachtdienst’ hoort denkt waarschijnlijk al snel aan de zorgsector, de politie of de barman. Maar ook sociaal werkers, de kelner, de beveiliger, magazijnmedewerker, productiemedewerker, stewardess of piloot, de postsorteerder en vrachtwagenchauffeur bikkelen ’s nachts door. Niet gek dus dat er in Nederland alleen al 1,3 miljoen nachtwerkers zijn.

Wat zegt de wet over nachtdiensten?

Omdat er zo veel mensen zijn die in de nacht werken, en nachtdiensten extra belastend zijn, is het belangrijk dat er goede regels over zijn. Regels over de werkduur, rusttijden en het aantal diensten bijvoorbeeld. Deze zijn hier terug te vinden.

Welke klachten kan ik krijgen door ’s nachts werken?

’s Nachts werken heeft invloed op je lichaam. Je bent wakker en actief wanneer je lichaam hoort te rusten en je slaapt juist op tijden dat je lichaam actief wil zijn. Het gaat tegen je biologische ritme in en brengt je dag- en nachtritme in de war.

Je biologische klok regelt allerlei belangrijke processen in je lichaam, zoals je hongergevoel, temperatuur en de aanmaak van hormonen. Als je af en toe ’s nachts werkt, kan dat meestal nog niet veel kwaad. Na een nachtdienst kom je snel weer in je normale dag- en nachtritme. Maar werk je vaker ’s nachts dan kun je de volgende klachten hebben:

• Moeheid;
• Problemen met slapen;
• Moeite met wakker blijven tijdens de nachtdienst;
• Problemen met focussen;
• Langzamer reageren, bijvoorbeeld in het verkeer;
• Moeite met gezond eten. Je hebt bijvoorbeeld meer trek in ongezonde snacks.

Welke risico’s brengt jarenlang in de nacht werken met zich mee?

Mensen die nachtdiensten draaien, hebben over het algemeen meer moeite om ‘s nachts gezonde keuzes te maken. Je bent eerder geneigd om voor suikerrijke caloriebommen te kiezen of om de nachtdienst af te sluiten met een broodje kroket. Terwijl juist ‘s nachts je darmen stilliggen en je minder goed je voedsel verteert. Deze ongezonde keuzes kunnen op de lange termijn gezondheidsproblemen veroorzaken zoals obesitas, diabetes type 2, hart- en vaatziekten, te hoog cholesterol of een hoge bloeddruk.

Hoe blijf je gezond als je in de nacht werkt?

Wat de risico’s zijn, dat weten we nu. Het is voor jou extra belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Eet daarom gezond, rook niet en beweeg regelmatig. En zorg samen met je werkgever voor een zo gezond mogelijk werkrooster. Heb je de mogelijkheid om even te slapen tijdens je nachtdienst, doe dat dan ook.

Wat is een gezond werkrooster voor nachtdiensten?

In sommige sectoren ontkom je er nou eenmaal niet aan om nachtdiensten te draaien. Regel ze dan zo optimaal mogelijk. Een zo gezond mogelijk werkrooster, met nachtdiensten, ziet er zo uit:

• Een nachtdienst duurt acht uur of korter;
• Je hebt twee of drie nachtdiensten achter elkaar;
• Je hebt genoeg rustdagen (twee rustdagen na vier of vijf diensten en drie rustdagen na zes diensten);
• Je rooster wisselt van eerst een dagdienst, naar een avonddienst en daarna een nachtdienst;
• Je werkrooster loopt via hetzelfde patroon. Bijvoorbeeld twee dagdiensten, twee avonddiensten, twee nachtdiensten, twee rustdagen, repeat.
• Je werkt gemiddeld 34 tot 38 uur per week, of minder.

Een werkgever is verplicht om een zo gezond mogelijk werkrooster maken. Maar in de praktijk kan de werkgever zich niet altijd aan al deze punten houden. Zo gezond mogelijk is dus een relatief begrip.

Wat kun je het beste eten tijdens de nachtdienst?

Omdat je stofwisseling ’s nachts op een lager pitje staat, kan je lijf vet en suiker minder goed verwerken. Omdat je lichaam zich er nooit helemaal aan aanpast, geldt dit ook voor mensen die ’s nachts werken. Maar met een lege maag blijven lopen of met lege maag gaan slapen, dat is ook weer geen goed plan. Probeer je maaltijden zo te plannen:

Eet vlak voor of aan het begin van de dienst eiwitrijke voedingsmiddelen. Eiwitrijke maaltijden helpen om wakker te blijven en maken je alerter.

Kies midden in de nacht voor minder eiwitten maar veel koolhydraten. Dit is energierijk en dat kun je midden in de nacht goed gebruiken.

Eet in de ochtend iets lichts, vooral melkproducten. Tryptofaan in melkproducten werkt slaapbevorderend.

Tips om de nachtdienst door te komen

Nog een paar extra tips om beter door je nachtdiensten heen te komen.

1. Probeer je diensten zo te laten aansluiten dat het met de klok mee gaat. Dus eerst dagdienst, dan avonddienst en daarna nachtdienst. En zo verder.
2. Tussen twee uur en vijf uur ’s nachts hebben de meeste mensen veel moeite om wakker te blijven. Zorg dat je dan gevarieerd werk of contact met collega’s hebt om je af te leiden.
3. Zet up-tempo muziek aan. Monotone geluiden wekken namelijk slaap op en dat wil je niet.
4. Vermijd de laatste uren voordat je gaat slapen fel licht.

De positieve kant van nachtwerk

Het is ongezond, sociaal eist het zijn tol, en toch zweren veel nachtwerkers bij hun nachtdiensten. Er moet dus ook een positieve kant zijn.

In zijn boek Vergeten beroepen: leven en werken als nachtwerker sprak Fabian Dekker tientallen mensen uit acht verschillende sectoren om erachter te komen waarom deze mensen voor nachtwerk kiezen. “De vakbonden en arbodiensten willen het liefst af van nachtdiensten. Maar een deel van de nachtwerkers geeft juist aan dat er veel voordelen zijn om ’s nachts te werken.” Voor sommigen maakt het de combinatie werk en privé een stuk makkelijker. Sommige nachtwerkers geven ook aan hun werkplezier op deze manier te vergroten.

De betekenis die mensen aan hun werk geven, hangt sterk samen met autonomie. Fabian Dekker leerde dat voor veel nachtwerkers zingeving en autonomie de reden zijn om hun beroep ’s nachts uit te voeren. “Zij ervaren dat ze zich ’s nachts beter kunnen richten op de taken die de kern vormen van hun beroep.” Zo gaf iemand aan: “In de nacht ben ik weer agent. ’s Nachts hoeft ik geen bekeuringen uit te schrijven maar kan ik weer boeven vangen. Daarom ben ik agent geworden.” Of denk eens aan de verpleger die ’s nachts de tijd heeft om aan het bed van de patiënt te zitten, om echt in gesprek te gaan. Werken in de nacht kan dus juist voor werkgeluk zorgen. Je kunt datgene doen waarvoor je ooit voor dit beroep koos. En dat is heel veel waard.